Đặt bình đẳng giới ở vị trí trung tâm để giảm nghèo bền vững

Sự tham gia, chia sẻ và tinh thần bình đẳng 

Trao đổi về vai trò của bình đẳng giới trong công tác giảm nghèo bền vững, TS. Trương Thúy Hằng, Trưởng bộ môn Giới trong các lĩnh vực kinh tế – xã hội, Phó Trưởng khoa Giới và Phát triển (Học viện Phụ nữ Việt Nam) khẳng định: "Không thể có phát triển bền vững nếu thiếu bình đẳng giới. Cần đặt bình đẳng giới ở vị trí trung tâm của mọi chính sách".

Theo TS. Trương Thúy Hằng, vấn đề giới không phải là một mục tiêu riêng lẻ, mà hiện diện trong tất cả các mục tiêu và lĩnh vực của đời sống. Thực tế, nghèo đói không chỉ là thiếu thu nhập mà còn là sự thiếu hụt về cơ hội, về quyền tiếp cận các nguồn lực phát triển, về tiếng nói trong gia đình và cộng đồng. Ở nhiều nơi, phụ nữ và trẻ em gái là nhóm chịu tác động nặng nề hơn từ nghèo đói do gánh nặng sinh sản, chăm sóc và những rào cản vô hình từ định kiến giới. 

Bởi vậy, thúc đẩy bình đẳng giới không chỉ mang ý nghĩa công bằng xã hội mà còn là cách thức để giải phóng nguồn lực to lớn của phụ nữ, tạo ra sức bật cho phát triển và giảm nghèo bền vững. Sự tham gia, chia sẻ và tinh thần bình đẳng giữa các giới chính là nhân tố then chốt để hướng tới mục tiêu "đi xa" trong hành trình giảm nghèo.

Từ thực tiễn đồng hành với các doanh nghiệp do phụ nữ làm chủ, TS. Trương Thúy Hằng nhận thấy sức mạnh nội tại của phụ nữ trong sản xuất, kinh doanh đó là sự bền bỉ, sáng tạo, tinh thần vượt khó và khát vọng khẳng định mình. Khi phụ nữ được trao cơ hội, được chia sẻ trách nhiệm trong gia đình và xã hội, họ không chỉ nâng cao thu nhập cho bản thân mà còn góp phần cải thiện chất lượng sống của cả gia đình và cộng đồng.

Bình đẳng giới không phải là cuộc cạnh tranh giữa nam và nữ, mà là quá trình chia sẻ, đồng hành và ra quyết sách trong gia đình, doanh nghiệp và xã hội. Khi nam giới và phụ nữ cùng gánh vác trách nhiệm, cùng tham gia lao động sản xuất, cùng chăm sóc gia đình, sự cân bằng về tinh thần và thể chất được thiết lập, tạo nền tảng vững chắc cho phát triển bền vững.

Từ những phân tích đó, TS. Trương Thúy Hằng cho rằng, trong Chương trình Mục tiêu quốc gia giảm nghèo bền vững giai đoạn 2021–2025, việc lồng ghép giới và thúc đẩy vai trò của phụ nữ không chỉ là yêu cầu về mặt chính sách, mà còn là đòi hỏi tất yếu từ thực tiễn phát triển của đất nước.

Để bình đẳng giới thực sự là động lực của giảm nghèo bền vững

TS. Trương Thúy Hằng nhìn nhận, có một thực tế là trong nhiều dự án hỗ trợ sinh kế, phụ nữ thường chỉ xuất hiện như "người hỗ trợ", tham gia một cách thụ động, trong khi nam giới được coi là "chủ thể" hưởng lợi. Chính vì vậy, bên cạnh những khó khăn khách quan về điều kiện tự nhiên, trình độ hay nguồn lực, rào cản lớn nhất khiến phụ nữ nghèo khó tiếp cận các nguồn lực phát triển kinh tế chính là định kiến giới. 

Định kiến ấy không chỉ tước đi cơ hội của phụ nữ mà còn tạo ra vòng nghèo đói liên thế hệ: Người mẹ không có tiếng nói trong gia đình, con gái bỏ học, kết hôn sớm và lặp lại chu trình nghèo khó. Nếu không phá vỡ được vòng tròn này, mọi nỗ lực giảm nghèo sẽ chỉ mang tính tạm thời, thiếu bền vững và dễ bị "tái nghèo" khi gặp biến cố.

Bởi vậy, bình đẳng giới cần được nhìn nhận như một giải pháp căn cơ để xử lý "gốc rễ" của vấn đề nghèo đói, chứ không chỉ là một nội dung bổ trợ trong các chương trình hỗ trợ sinh kế hay giảm nghèo đơn lẻ.

Luật Bình đẳng giới năm 2006 và Công ước về Xóa bỏ mọi hình thức phân biệt đối xử với phụ nữ (CEDAW) mà Việt Nam tham gia đều khẳng định sự cần thiết của các chính sách đặc thù nhằm thúc đẩy bình đẳng giới cho đến khi đạt được sự bình đẳng thực chất. Đối với Chương trình Mục tiêu quốc gia giảm nghèo bền vững, các chính sách này càng có ý nghĩa then chốt đối với phụ nữ nghèo, phụ nữ làm chủ hộ và phụ nữ dân tộc thiểu số.

Theo TS. Trương Thúy Hằng, cần tiếp tục mở rộng các nguồn vốn vay ưu đãi, tổ chức đào tạo nghề, chuyển giao khoa học kỹ thuật và nâng cao nhận thức về bình đẳng giới dành riêng cho phụ nữ. Tuy nhiên, chính sách không thể chỉ dừng lại ở việc "tạo cơ hội" mà phải tính đến những rào cản đặc thù như ngôn ngữ, quỹ thời gian chăm sóc con nhỏ hay quyền quyết định trong hộ gia đình. Nếu không, phụ nữ vẫn chỉ là "người tham gia hình thức", còn quyền lực và lợi ích thực sự vẫn nằm ngoài tầm với.

Để bình đẳng giới thực sự trở thành động lực của giảm nghèo bền vững trong giai đoạn tới, TS. Trương Thúy Hằng đề xuất một số giải pháp. Đó là bảo đảm cân bằng giới trong tất cả các lớp tập huấn nâng cao kiến thức, kỹ năng cho người dân; chú trọng làm việc với nam giới và những người có uy tín trong cộng đồng nhằm thay đổi các khuôn mẫu giới, định kiến giới; triển khai các dự án đặc thù hỗ trợ phụ nữ phát triển kinh tế; bố trí cán bộ chuyên trách theo dõi, thống kê các chỉ số giới và đẩy mạnh truyền thông bằng tiếng dân tộc thông qua già làng, trưởng bản, hội viên phụ nữ nòng cốt.

Điều quan trọng là mọi can thiệp đều phải có sự tham gia của nam giới. Nếu chỉ trao cơ hội cho phụ nữ mà không thay đổi tư duy của cộng đồng, phụ nữ vẫn có thể bị "trao cơ hội nhưng không được trao quyền". Bình đẳng giới không phải là câu chuyện của riêng phụ nữ, mà là trách nhiệm và lợi ích chung của cả hai giới và của toàn xã hội.