Nơi văn hóa hòa quyện, tạo nét đặc sắc hút khách du lịch ở đại ngàn Vân Hồ

Nằm chênh vênh trên đỉnh đèo của xã Vân Hồ, bản Hua Tạt hiện lên bình yên với những nếp nhà gỗ mộc mạc, khói bếp bảng lảng trong sương sớm. Không chỉ hấp dẫn bởi cảnh quan thiên nhiên hoang sơ, nơi đây còn là không gian lưu giữ đậm nét những giá trị văn hóa truyền thống của đồng bào dân tộc Mông. Trong nhịp sống hiện đại, người dân Hua Tạt đã lựa chọn một hướng đi bền vững: bảo tồn văn hóa gắn với phát triển du lịch cộng đồng.

Những ngày cuối tuần, bản làng trở nên rộn ràng hơn khi các đoàn khách trong nước và quốc tế tìm về. Du khách đến đây không chỉ để ngắm cảnh, nghỉ ngơi, mà còn để trải nghiệm, để chạm tay vào những giá trị văn hóa được gìn giữ qua nhiều thế hệ.

Tại A Chu Homestay, giữa không gian khoáng đạt của núi rừng, du khách hào hứng tham gia trải nghiệm vẽ sáp ong trên vải nhuộm chàm, là một nghề thủ công truyền thống đặc trưng của đồng bào Mông.

Không gian phát triển du lịch cộng đồng ở bản Hua Tạt, xã Vân Hồ

Từ công đoạn nấu sáp ong, cầm bút vẽ thủ công, nhuộm chàm cho đến luộc và phơi khô, mỗi bước đều đòi hỏi sự tỉ mỉ, kiên nhẫn và sự am hiểu sâu sắc về hoa văn, tín ngưỡng dân tộc. Bà Giàng Thị Nắng, nghệ nhân nhiều năm gắn bó với nghề, chia sẻ rằng trước đây, cùng với sự phát triển của công nghiệp dệt may, vải vẽ sáp ong dần vắng bóng trong đời sống.

"Nếu không có du lịch cộng đồng, có lẽ nghề này đã mai một. Nay khách đến, con cháu được học nghề, chúng tôi lại có thêm thu nhập", bà Nắng nói.

Chỉ trong khoảng một giờ, với những họa tiết truyền thống đơn giản, du khách có thể tự tay hoàn thiện một sản phẩm vải kích thước 25x25cm để mang về làm kỷ niệm. Giá tour trải nghiệm cho nhóm từ 4–6 người là 400.000 đồng, đã bao gồm nguyên liệu và sản phẩm hoàn thiện.

Đưa văn hóa truyền thống thành sản phẩm du lịch

Cầm trên tay tấm vải do chính mình vẽ, chị Giulia, du khách đến từ Ý, không giấu được sự thích thú: "Khi tự tay vẽ từng hoa văn, tôi mới hiểu được sự công phu và tinh tế trong từng sản phẩm thổ cẩm, cảm nhận rõ tình yêu văn hóa của người Mông".

Những trải nghiệm như vậy giúp du khách hiểu văn hóa không chỉ bằng mắt nhìn, mà bằng sự tham gia trực tiếp, bằng cảm xúc và sự tôn trọng đối với giá trị bản địa.

Không chỉ có nghề vẽ sáp ong, nghề làm giấy truyền thống của người Mông cũng trở thành điểm nhấn đặc sắc trong hành trình khám phá Hua Tạt. Anh Tráng A Của là người đầu tiên trong bản mạnh dạn đưa nghề làm giấy cổ truyền trở thành sản phẩm du lịch trải nghiệm.

Theo anh Của, kỹ thuật làm giấy của người Mông đã tồn tại hơn 300 năm, từng được truyền lại trong phạm vi gia đình, dòng họ. Khi du lịch phát triển, anh cùng nhóm tình nguyện viên quốc tế ghi chép, chuẩn hóa quy trình, biên soạn tài liệu song ngữ để du khách dễ dàng tiếp cận. Các lớp trải nghiệm làm giấy cho nhóm nhỏ, với chi phí phù hợp, đã góp phần "đánh thức" một nghề tưởng chừng chỉ còn trong ký ức.

Không dừng lại ở việc tái hiện quy trình xưa, người dân Hua Tạt còn sáng tạo kết hợp giấy thủ công với hoa lá, sáp ong để làm tranh trang trí, đèn giấy, sổ tay handmade, bưu thiếp… Những sản phẩm mang đậm dấu ấn bản địa này được du khách yêu thích, vừa là quà lưu niệm, vừa là câu chuyện văn hóa được kể bằng hình thức sinh động, gần gũi.

Theo anh Tráng A Chu, chủ A Chu Homestay, du lịch cộng đồng đã tạo sinh kế cho nhiều hộ dân, kể cả những gia đình không trực tiếp kinh doanh lưu trú. "Sau mùa thu hoạch, bà con nông nhàn. Tham gia hướng dẫn trải nghiệm, biểu diễn văn nghệ, làm đồ thủ công giúp họ có thu nhập ổn định, đồng thời giữ được nghề truyền thống", anh Chu chia sẻ.

Những người "giữ lửa" trong cộng đồng

Không chỉ ở bản Hua Tạt, hành trình gìn giữ văn hóa ở xã Vân Hồ còn được tiếp nối bởi những nghệ nhân, người có uy tín trong cộng đồng. Tại tiểu khu Sao Đỏ 1, xã Vân Hồ, ông Bàn Văn Đức, nghệ nhân ưu tú của xã Vân Hồ đã dành hơn 25 năm để bảo tồn chữ Nôm Dao và các nghi lễ truyền thống của dân tộc Dao Tiền.

Ông không chỉ truyền dạy chữ viết, dân ca, dân vũ cho thế hệ trẻ mà còn góp phần đưa nghi lễ cấp sắc, nghi lễ cưới của người Dao Tiền được công nhận là di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. Với ông, bảo tồn văn hóa không chỉ là trách nhiệm, mà còn là cách giữ gìn cội nguồn cho con cháu mai sau.

Tại nhiều bản du lịch cộng đồng của xã Vân Hồ, lớp trẻ đang ngày càng thể hiện vai trò tích cực trong bảo tồn và phát huy bản sắc dân tộc. Họ tham gia các đội văn nghệ quần chúng, trở thành hướng dẫn viên bản địa, sáng tạo các sản phẩm du lịch mới dựa trên nền tảng văn hóa truyền thống. Văn hóa không còn là "ký ức bảo tàng", mà trở thành tài nguyên sống, được vận hành linh hoạt trong đời sống thường nhật.

Hiện nay, xã Vân Hồ có hàng chục đội văn nghệ quần chúng, nhiều câu lạc bộ dân ca, dân vũ hoạt động thường xuyên tại các bản du lịch cộng đồng. Các lễ hội truyền thống, làng nghề thủ công, nghi lễ dân gian được phục dựng và duy trì gắn với phát triển du lịch.

Ông Tráng A Chai, cán bộ công tác trong ngành văn hóa tỉnh Sơn La, cho biết: "Nghệ nhân và các hạt nhân văn hóa chính là chủ thể "giữ lửa" cho bản sắc dân tộc. Chính quyền địa phương và các cơ quan chuyên môn rất quan tâm, chú trọng tôn vinh các cá nhân, tập thể có đóng góp trong bảo tồn văn hóa; đồng thời đào tạo nguồn nhân lực du lịch là người dân tộc thiểu số, xây dựng các làng văn hóa du lịch tiêu biểu".

Từ những bàn tay khéo léo, những trái tim đầy tâm huyết của nghệ nhân, già làng, trưởng bản, trong đó có nhiều nghệ nhân, điển hình tiên tiến nữ và lớp trẻ hôm nay, văn hóa truyền thống ở Vân Hồ không chỉ được gìn giữ mà còn lan tỏa, trở thành động lực phát triển kinh tế xã hội, góp phần nâng cao đời sống cộng đồng và tạo nên những điểm đến du lịch mang đậm hồn cốt đại ngàn.