Zimbabwe: Biến ngôi nhà dạy cách làm vợ thành lớp học nói “không” với tảo hôn

Trẻ em gái góp tiếng nói phòng, chống tảo hôn

Bên trong căn lều có lò sưởi ở giữa, khoảng hai chục cô gái ngồi trên nệm và chuẩn bị thảo luận. Các em nắm tay nhau và hô vang "thật tuyệt khi được ở đây" trước khi bắt đầu thảo luận về vấn đề tình dục, tảo hôn, mang thai ở tuổi vị thành niên, định kiến giới, giáo dục, trao quyền năng kinh tế cho phụ nữ… "Đây là không gian an toàn, nơi các cô gái cảm thấy được tôn trọng", Anita Razo, 18 tuổi, một thành viên nhóm, chia sẻ.

Không gian sinh hoạt của các cô gái ở vùng nông thôn Đông Bắc Zimbabwe là căn lều Nhanga, tiếng địa phương có nghĩa là "phòng ngủ của các cô gái", một không gian truyền thống từng được những người lớn tuổi trong cộng đồng sử dụng để hướng dẫn cho các cô gái tuổi vị thành niên trước khi lấy chồng. Giờ đây, những căn lều Nhanga đã được sử dụng vào mục đích khác.

"Những căn lều truyền thống đã trở thành không gian giải quyết các vấn đề hiện đại, nơi các cô gái thẳng thắn đề cập đến những chủ đề trước đây được cho là nhạy cảm", Nokutenda Magama, cán bộ của Rozaria Memorial Trust, một tổ chức phi lợi nhuận hoạt động trao quyền cho trẻ em gái và phụ nữ nông thôn ở Zimbabwe và cũng là tổ chức đứng sau sự hồi sinh của Nhanga, cho biết.

Những buổi sinh hoạt do Tổ chức Rozaria Memorial Trust khởi xướng được chia theo độ tuổi của người tham dự. Khi tham gia sinh hoạt, các thành viên được học kỹ năng sống, nghề nông, chăn nuôi và cách làm xà phòng. Không chỉ có phụ nữ, đôi khi, cả thầy cô, phụ huynh và trưởng làng cũng được mời tham dự, để cùng thay đổi nhận thức cộng đồng. "Nhiều người cho rằng, việc tảo hôn hay mang thai là lỗi của con gái nhưng chính các em đang học cách bảo vệ mình và thay đổi nhận thức của cộng đồng", cô giáo Enet Tini chia sẻ trong chương trình Nhanga.

Trưởng làng Xmas Savanhu cho biết: "Giờ ai ép con gái lấy chồng sớm sẽ bị phạt một con bò, dùng để hỗ trợ việc học cho chính bé gái đó. Trường hợp ép trẻ kết hôn trước tuổi cũng sẽ được báo cho cảnh sát". Những quy định như vậy vừa có tính răn đe, vừa mở ra cơ hội trở lại trường học cho nạn nhân của tảo hôn.

Sáng kiến cho vấn đề toàn cầu

Theo Quỹ Nhi đồng Liên hợp quốc (UNICEF), cứ 3 trẻ em gái ở Zimbabwe thì có 1 em kết hôn trước 18 tuổi. UNICEF gọi đây là "tình trạng khẩn cấp quốc gia đòi hỏi phải hành động khẩn cấp". Tình hình tương tự cũng diễn ra tại nhiều quốc gia thuộc khu vực Đông và Nam châu Phi. Tỷ lệ tảo hôn tăng trên 40% ở khu vực Trung và Tây Phi, trong đó Niger là quốc gia có tỷ lệ tảo hôn cao nhất thế giới (76%).

Zimbabwe và nhiều quốc gia châu Phi khác đã cấm tảo hôn, thậm chí bãi bỏ luật cấm phá thai đối với người dưới 18 tuổi, nhưng nghèo đói, việc thực thi luật pháp chậm chạp và các tập tục văn hóa, tôn giáo khiến vấn đề tảo hôn vẫn nhức nhối.

Câu chuyện của Samantha Chidodo, nay là sinh viên luật năm cuối, là một minh chứng cho hậu quả của tảo hôn. Năm 17 tuổi, cô bị ép kết hôn với một người đàn ông lớn hơn mình gần 10 tuổi. "Tôi chỉ muốn được đi học, được đi chơi như bạn bè. Nhưng đột nhiên tôi phải làm vợ, làm mẹ", Samantha kể trong một trại hè dành cho các cô gái. "Tôi thậm chí không biết phải làm gì. Tôi ngủ li bì và không biết rằng mình cần phải cho con bú". Sau hai năm, Samantha quyết định rời bỏ cuộc hôn nhân bạo lực, dù phải chịu sự kỳ thị. Nhờ Rozaria Memorial Trust, cô quay lại trường và trở thành người tiên phong trong phong trào Nhanga mới.

Hiện hơn 200 bé gái trong làng của Samantha tham gia mô hình này. Nhiều trường học tại Zimbabwe đã áp dụng và mô hình còn được nhân rộng ở Zambia, Sierra Leone.

Bà Nyaradzai Gumbonzvanda, Phó Giám đốc điều hành UN Women và là người sáng lập Rozaria Memorial Trust vào năm 2007 để tưởng nhớ người mẹ quá cố của mình, khẳng định tảo hôn là một hình thức cưỡng hiếp và bóc lột trẻ em - một vấn đề toàn cầu và đặc biệt nghiêm trọng ở châu Phi. "Luật pháp là cần thiết nhưng điều quan trọng hơn là phải tiếp cận trực tiếp với các cô gái, để thay đổi chuẩn mực xã hội", bà Nyaradzai nói. Theo người sáng lập Rozaria Memorial Trust, để xóa bỏ nạn tảo hôn cần có sự tham gia của trẻ em gái.