Bẫy lừa trên không gian mạng - Bài 1: Vì sao nhiều phụ nữ trở thành nạn nhân?

Theo thông tin từ Tổ chức Liên minh Chống lừa đảo toàn cầu (GASA) và dự án xã hội chống lừa đảo đã phối hợp công bố báo cáo về tình trạng lừa đảo qua mạng tại Việt Nam, người Việt Nam bị lừa đảo chiếm đoạt tài sản qua không gian mạng lên tới 16 tỷ USD, chiếm gần 1/3 tổng số tiền cả thế giới bị lừa đảo chiếm đoạt (53 tỷ USD), trong số các nạn nhân bị dính bẫy lừa đảo có tới 90% là phụ nữ.

Vậy những nguyên nhân nào khiến phụ nữ trở thành nạn nhân của các đối tượng lừa đảo trên không gian mạng ngày càng lớn đến vậy, Báo PNVN đã có cuộc trao đổi với PGS.TS. Phạm Mạnh Hà, Giảng viên cao cấp đại học Giáo dục, Đại học Quốc gia Hà Nội, xoay quanh chủ đề trên.

PV: Thời gian qua có nhiều phụ nữ sập bẫy lừa trên mạng xã hội. Theo ông đâu là nguyên nhân chính dẫn đến tình trạng này?

PGS.TS. Phạm Mạnh Hà: Việc nhiều phụ nữ Việt Nam trở thành nạn nhân của các vụ lừa đảo trên mạng xã hội có liên quan đến một số yếu tố tâm lý và văn hóa đặc trưng, nhưng không nên đơn giản hóa vấn đề này chỉ dựa trên đặc điểm giới tính. Trong văn hóa truyền thống Việt Nam, phụ nữ được giáo dục để thể hiện sự thân thiện, cởi mở và tin tưởng người khác, điều này có thể khiến họ dễ bị tổn thương trước các thủ đoạn lừa đảo tinh vi. Thêm vào đó, áp lực xã hội về hôn nhân, gia đình cùng với những kỳ vọng về việc xây dựng hạnh phúc có thể khiến một số phụ nữ dễ bị thu hút bởi những lời hứa hẹn về tình yêu và cuộc sống tốt đẹp từ kẻ lừa đảo. Tuy nhiên, cần nhấn mạnh rằng nạn nhân của lừa đảo trực tuyến không chỉ giới hạn ở phụ nữ, và nguyên nhân sâu xa còn đến từ sự thiếu hiểu biết về an toàn thông tin, kỹ năng nhận diện lừa đảo, cũng như những áp lực kinh tế-xã hội mà nhiều người đang phải đối mặt trong thời đại số.

PV: Ông có thể nói sâu hơn về yếu tố tâm lý của các nạn nhân, đặc biệt là những người tham gia mạng lưới đa cấp, tìm việc nhẹ lương cao trên mạng xã hội, tham gia kinh doanh online…?

PGS.TS. Phạm Mạnh Hà: Tâm lý dễ tin người dẫn đến việc "say sưa" tin theo các trò lừa đảo của phụ nữ Việt Nam có thể được phân tích qua nhiều khía cạnh sâu sắc. Trước hết, đó là tâm lý muốn thay đổi cuộc sống nhanh chóng trong bối cảnh áp lực kinh tế ngày càng tăng. Khi được giới thiệu về những cơ hội kiếm tiền "dễ dàng" như đa cấp hay việc nhẹ lương cao, họ dễ bị cuốn vào "giấc mơ đổi đời" mà không cân nhắc kỹ tính khả thi.

Thứ hai, hiện tượng "nhận thức có chọn lọc" khiến họ chỉ tiếp nhận những thông tin tích cực, phù hợp với mong muốn của bản thân. Khi đã đầu tư tiền bạc, thời gian và cảm xúc vào một hoạt động, họ có xu hướng bám víu vào những thành công nhỏ nhoi hoặc hy vọng viển vông, đồng thời phủ nhận những dấu hiệu cảnh báo từ người thân và bạn bè.

Thứ ba, cơ chế "cam kết và nhất quán" trong tâm lý khiến họ khó rút lui khi đã dấn thân quá sâu. Tâm lý "không muốn thừa nhận mình sai" hay "đã trót thì trét" khiến họ tiếp tục đổ tiền vào những khoản đầu tư đáng ngờ với hy vọng có thể gỡ gạc lại số tiền đã mất.

Cuối cùng, các đối tượng lừa đảo thường sử dụng kỹ thuật thao túng tâm lý tinh vi, tạo ra một môi trường "tẩy não" thông qua các nhóm kín, câu chuyện thành công, hay áp lực đồng đẳng. Họ còn khéo léo khai thác tâm lý "sợ bỏ lỡ cơ hội" (FOMO) và mong muốn được công nhận của phụ nữ để củng cố niềm tin sai lệch vào các hoạt động lừa đảo.

Tất cả những yếu tố tâm lý trên đan xen vào nhau, tạo thành một "vòng luẩn quẩn" khiến nạn nhân khó có thể thoát ra cho đến khi đã mất trắng tài sản và đối mặt với thực tế phũ phàng.

PV: Có thông tin cho rằng thời 4.0, nhiều phụ nữ bị áp lực xã hội và cảm giác cô đơn, họ có thể rơi vào trạng thái tâm lý dễ bị lợi dụng, đặc biệt là khi họ cảm thấy thiếu sự quan tâm hoặc không có sự hỗ trợ từ gia đình, bạn bè?

PGS.TS. Phạm Mạnh Hà: Nhận định này rất chính xác về thực trạng tâm lý của nhiều phụ nữ trong thời đại số. Có thể phân tích sâu hơn các khía cạnh sau:

Thứ nhất, mạng xã hội tạo ra một nghịch lý - càng kết nối nhiều trên không gian ảo, con người càng cô đơn trong đời thực. Phụ nữ thường có nhu cầu chia sẻ cảm xúc và được lắng nghe cao hơn, nhưng các mối quan hệ online thường mang tính hời hợt, không đáp ứng được nhu cầu tình cảm sâu sắc. Điều này tạo ra khoảng trống tâm lý, khiến họ dễ bị thu hút bởi những đối tượng thể hiện sự quan tâm, thấu hiểu.

Thứ hai, áp lực của cuộc sống hiện đại đối với phụ nữ ngày càng lớn. Họ phải cân bằng giữa sự nghiệp và gia đình, đối mặt với những kỳ vọng về hình thể, học vấn, địa vị xã hội. Những tiêu chuẩn này thường được phóng đại trên mạng xã hội, tạo ra cảm giác tự ti và lo lắng không đáp ứng được chuẩn mực xã hội.

Thứ ba, sự phân mảnh của các mối quan hệ truyền thống trong xã hội hiện đại khiến nhiều phụ nữ thiếu đi những mạng lưới hỗ trợ tự nhiên như gia đình mở rộng, hàng xóm láng giềng. Khi gặp khó khăn, họ có ít người để tâm sự và nhận lời khuyên, dẫn đến việc dễ tin tưởng vào những lời tư vấn, gợi ý từ người lạ trên mạng.

Thứ tư, nhịp sống nhanh và áp lực công việc khiến nhiều người không có thời gian để xây dựng và duy trì các mối quan hệ sâu sắc. Điều này tạo ra một "vòng luẩn quẩn cô đơn" - càng bận rộn càng cô đơn, càng cô đơn càng dễ tìm đến những giải pháp nhanh chóng trên mạng để lấp đầy khoảng trống tình cảm.

Những yếu tố này kết hợp lại tạo thành một môi trường tâm lý dễ bị tổn thương, khiến nhiều phụ nữ trở thành mục tiêu của các đối tượng xấu có ý đồ lợi dụng tình cảm hoặc lừa đảo.

PV: Vai trò của các yếu tố văn hóa và xã hội, những đặc trưng văn hóa như lòng hiếu khách, sự chăm sóc cho gia đình, cũng có thể khiến phụ nữ dễ bị thao túng tâm lý?

PGS.TS. Phạm Mạnh Hà: Đúng vậy, các yếu tố văn hóa và xã hội truyền thống của Việt Nam có ảnh hưởng đáng kể đến tâm lý và hành vi của phụ nữ, từ đó có thể tạo ra những điểm yếu bị kẻ xấu lợi dụng. Có thể phân tích sâu hơn như sau:

Thứ nhất, văn hóa "trọng tình" trong xã hội Việt Nam khiến phụ nữ thường đặt nặng yếu tố tình cảm trong các mối quan hệ. Đặc điểm này có thể bị lợi dụng bởi những kẻ lừa đảo thông qua việc xây dựng các câu chuyện đánh vào tình cảm, như hoàn cảnh khó khăn cần giúp đỡ hay những lời hứa hẹn về tình yêu chân thành.

Thứ hai, tư tưởng "hi sinh vì gia đình" khiến nhiều phụ nữ sẵn sàng chấp nhận rủi ro khi được hứa hẹn về các cơ hội kiếm tiền nhanh để cải thiện điều kiện sống cho gia đình. Kẻ lừa đảo thường khai thác tâm lý này bằng cách đưa ra những kế hoạch kinh doanh, đầu tư với lợi nhuận hấp dẫn.

Thứ ba, văn hóa "nể nang" và "ngại đối đầu" khiến phụ nữ Việt Nam có xu hướng khó từ chối khi được người khác nhờ vả hoặc gợi ý tham gia các hoạt động. Ngay cả khi đã nhận ra dấu hiệu bất thường, nhiều người vẫn ngần ngại rút lui vì không muốn làm mất lòng người khác.

Thứ tư, quan niệm truyền thống về vai trò phụ nữ trong gia đình và xã hội đôi khi tạo áp lực khiến họ dễ bị thu hút bởi những lời mời chào về cơ hội thay đổi cuộc sống, đặc biệt là trong bối cảnh xã hội hiện đại với nhiều kỳ vọng về thành công của phụ nữ.

Tuy nhiên, điều quan trọng cần nhấn mạnh là những đặc điểm văn hóa này vốn có giá trị tích cực trong việc duy trì sự gắn kết xã hội và gia đình. Vấn đề không nằm ở bản thân các giá trị văn hóa, mà là ở việc chúng có thể bị lợi dụng bởi những kẻ có ý đồ xấu. Do đó, giải pháp không phải là từ bỏ các giá trị truyền thống, mà là trang bị kiến thức và kỹ năng để nhận diện, phòng tránh những hành vi lợi dụng, lừa đảo.

PV: Xin trân trọng cảm ơn ông!