Hàng ngàn người vây lấy dòng suối Nậm Lùm để cổ vũ, hò reo cho những người phụ nữ dân tộc Thái ở Khổng Lào (Phong Thổ - Lai Châu) thi té nước. Mỗi người dường như đều cảm nhận thấy rất rõ sự giao hoà của trời - đất và tin tưởng mùa màng năm tới sẽ tốt tươi.
Biểu diển điệu xoè giỏ để chào mừng hội thi té nước (trái). Bà thầy cúng hát và dâng hoa bó mạ mời Then xuống suối Nâm Lùm vui hội (phải)
Cầu mưa thuận gió hòa
Khi những vạt hoa bó mạ - một loại hoa rừng người Thái hay dùng để cúng tế các vị Then (những vị thần linh trong quan niệm của người Thái) rực vàng khoe sắc cùng trăm loại hoa rừng quanh vùng núi Pú Nhọ Khọ thì cũng là lúc người Thái ở xã Khổng Lào tưng bừng mở lễ hội. Trong các lễ hội, không thể thiếu cuộc thi té nước của những người phụ nữ. Cuộc thi mang tính cộng đồng cao, thường tổ chức giữa các bản với nhau.
Người Tây Bắc có câu thành ngữ: “Người Mông ăn theo mây, người Dao ăn lửa, người Thái ăn theo nước” nên tín ngưỡng về nguồn nước rất được người Thái chú trọng. Đặc sắc nhất trong các tín ngưỡng về nguồn nước là lễ hội té nước vui nhộn của những người phụ nữ dân tộc Thái ở xã Khổng Lào bên suối Nậm Lùm.
Lễ hội té nước thường được người Thái tổ chức khi mùa màng đã gặt hái xong, bắt đầu gieo mạ chuẩn bị một vụ mùa mới. Khi đó, thóc gạo đầy bồ, người người thư thái, cảnh vật quanh vùng tốt tươi, căng tràn sức sống.
Khi bà thầy cúng dâng hoa bó mạ làm lễ mời Then về dự thì dân bản đã tập trung đông đủ bên suối Nậm Lùm.
Trước tiên, những người phụ nữ dân tộc Thái ở Khổng Lào tổ chức thi bắt cá trên suối theo cách truyền thống bằng tay. Theo các già bản cho biết, tổ chức cuộc thi bắt cá bằng tay là để bảo vệ nguồn thủy sản ở suối Nậm Lùm không bị tận diệt.
Cuộc thi bắt cá bằng các phương tiện thô sơ của những người phụ nữ dân tộc Thái
Tiếp đó là cuộc thi té nước. Thể thức cuộc thi té nước rất đơn giàn. Mỗi bản chọn ra một đội thi, gồm những người phụ nữ khoẻ mạnh, xinh đẹp, té được nhiều nước sang đội bạn và trụ vững khi bị nước của đội bạn té vào người. Cứ té như vậy cho đến khi người nào bị ngã hoặc bỏ cuộc thì đội đó thua cuộc. Theo quan niệm, nếu đội của bản nào giành thắng lợi thì bản đó trong mùa tới sẽ bội thu, nhà nhà khỏe mạnh, xóm làng yên vui.
Cuộc thi té nước của những người phụ nữ Thái ở suối Nậm Lùm thu hút người Mông, Dao, Hà Nhì ở huyện Phong Thổ về chung vui
Lão nghệ nhân Lò Pẩu ở xã Khổng Lào, người chuyên đệm đàn tính cho những lễ hội Then, các điệu múa cổ của người Thái, cho biết: "Thường thì năm nào cũng vậy, cứ tiến hành xong cuộc thi té nước của chị em phụ nữ thì trời đổ mưa khoảng 30 phút". Với ông, cũng như tất cả mọi người đều quan niệm, Then đã thông qua những người phụ nữ thi té nước, ban mưa xuống tưới mát cho ruộng đồng và nhập hồn vào suối Nậm Lùm để vui cùng dân bản.
Quyết liệt cuộc thi té nước của những người phụ nữ Thái ở Khổng Lào
Trên khắp các mô đất cao thấp quanh suối rực rỡ những sắc màu áo cóm (trang phục truyền thống của phụ nữ Thái). Người Thái sinh sống ven theo các sông, suối nên từ bao đời nay, nước biểu hiện cho mùa màng tươi tốt, cho vạn vật sinh sôi nảy nở. Vì vậy, trong cuộc thi người phụ nữ nào cũng muốn mình được té đẫm nước suối Nậm Lùm - "nước của Then ban" để cầu mong may mắn .
Thông thường, những cuộc thi té nước của những người phụ nữ dân tộc Thái ở Khổng Lào diễn ra trong vòng 5 phút. Người phụ nữ nào rời bỏ vị trí té nước, được xem như đã thua. Cứ như thế, đến cặp té cuối cùng, ai trụ vững là người thắng cuộc
Niềm tin thiêng liêng
Ông Nông Văn Nảo là bậc cao niên trong xã Khổng Lào cho biết: "Ngày xưa, vùng Khổng Lào bị một trận hạn hán, suối Nậm Lùm khô kiệt, mùa màng thất bát nên cha ông mới nghĩ ra hội té nước dành cho những người phụ nữ để mời Then về dâng lễ vật và chung vui với dân bản. Kỳ lạ lắm, năm nào khai hội té nước thì ông trời cũng đổ mưa khoảng 30 phút. Người dân trong vùng hân hoan bảo rằng, Then đã về suối Nậm Lùm vui hội nên người nào cũng xuống suối Nậm Lùm dù không tham gia thi té nước".
Thi té nước cầu mưa là sự kết hợp hài hoà giữa khát vọng tâm linh và hiện thực, mang lại niềm tin, niềm vui cho mỗi con người và màu sắc dân dã, đề cao vai trò của người phụ nữ dân tộc Thái, là yếu tố quyết định tạo nên sự quyến rũ của nó. Đây là một nét đẹp trong hệ thống lễ hội, phong tục tập quán của cộng đồng các dân tộc Việt Nam.
Trong vùng Phong Thổ, những người già cả, những người đang ốm đau, vào ngày hội té nước cũng đến suối Nậm Lùm chỉ để vốc nước suối vào tay chân để cầu mong Then ban phát sức khỏe. Trong không khí vui nhộn ấy, ai cũng tin rằng, Then đã ban phát sức khỏe cho tất thảy mọi người. Niềm tin ấy còn lan rộng đến cả người Thái ở vùng Than Uyên, người Dao ở vùng Dao San cũng lập đội đi hàng trăm cây số đến Khổng Lào xin tham dự hội té nước.
Cuộc thi té nước của những người phụ nữ dân tộc Thái ở Khổng Lào do nam giới đảm nhiệm làm giám khảo
Kết thúc phần thi té nước giữa các bản là một hội té nước khổng lồ, người người trẩy hội vui vẻ té nước nào nhau. Người dưới suối té nước lên người trên bờ, người ở trên bờ lao xuống suối sao cho người ướt đẫm. Hội té nước của người Thái ở Khổng Lào đã vượt qua khỏi những lề thói của lễ hội thông thường, nó thực sự là niềm tin của cư dân Thái ven sông, suối canh tác lúa nước.
Kết thúc cuộc thi té nước của những người phụ nữ Thái thì nhân dân các dân tộc ở huyện Phong Thổ cùng hoà vào suối Nậm Lùm, té nước vào nhau cầu mong sức khoẻ
Cuộc thi té nước của những người phụ nữ dân tộc Thái ở Khổng Lào thể hiện khát vọng về cuộc sống ấm no, hạnh phục.