Ở tuổi 99, nguyên Phó Chủ tịch nước Nguyễn Thị Bình vẫn toát lên thần thái điềm tĩnh, minh triết, bản lĩnh như trong những thước phim, hình ảnh tư liệu khi bà đảm nhiệm vai trò Trưởng đoàn đàm phán của Chính phủ Cách mạng lâm thời Cộng hòa miền Nam Việt Nam tại Hội nghị Paris (1968-1973).

NGƯỜI PHỤ NỮ DUY NHẤT KÝ VÀO BẢN HIỆP ĐỊNH PARIS

Tại Lễ kỷ niệm 80 năm thành lập ngành Ngoại giao Việt Nam (28/8/1945 - 28/8/2025) vừa qua, Tổng Bí thư Tô Lâm đã trao tặng danh hiệu Anh hùng Lao động cho bà Nguyễn Thị Bình, nguyên Ủy viên Ban Chấp hành Trung ương Đảng, nguyên Phó Chủ tịch nước, nguyên Bộ trưởng Ngoại giao Chính phủ Cách mạng lâm thời Cộng hòa miền Nam Việt Nam, nguyên Bộ trưởng Bộ Giáo dục (1976 - 1987) - do đã có công lao to lớn trong lĩnh vực đối ngoại, đóng góp vào sự nghiệp cách mạng của Đảng và của dân tộc.  

Ngày 27/1/1973, bà Nguyễn Thị Bình đã đại diện Chính phủ Cách mạng lâm thời Cộng hòa miền Nam Việt Nam, là một trong bốn bên tham gia ký kết vào 32 văn bản hiệp định về chấm dứt chiến tranh, lập lại hòa bình ở Việt Nam. Và bà là người phụ nữ duy nhất ký vào bản hiệp định. Thắng lợi trên bàn đàm phán ngoại giao đã góp phần vào thắng lợi lịch sử trọng đại của dân tộc, tạo ra thời cơ, điều kiện giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước.

Hồi tưởng đến giây phút lịch sử ấy, Nguyên Phó Chủ tịch nước bùi ngùi kể lại: "Hôm ấy, trời Paris hửng nắng, các đoàn lần lượt đến đại lộ Kléber. Điều hết sức xúc động là hai bên đường và trước cửa Trung tâm hội nghị quốc tế, người đông nghịt giữa rừng cờ đỏ sao vàng và cờ sao vàng trên nền nửa đỏ, nửa xanh (cờ của nước Việt Nam dân chủ cộng hòa và Mặt trận Dân tộc Giải phóng miền Nam Việt Nam - PV), tưng bừng vẫy gọi, chào đón chúng tôi, chúc mừng lễ ký kết".

Còn trong cuốn hồi ký của mình, bà viết: "Đặt bút ký vào văn bản hiệp định Paris lịch sử, tôi vô cùng xúc động... Tôi không có đủ lời để nói lên được lòng biết ơn vô tận với đồng bào và chiến sĩ ta từ Nam chí Bắc đã chấp nhận mọi hy sinh, dũng cảm chiến đấu để có được thắng lợi to lớn hôm nay".

BÓNG HỒNG "KHIÊU VŨ GIỮA BẦY SÓI"

Hội nghị Paris là cuộc đàm phán dai dẳng, kéo dài 4 năm 8 tháng 16 ngày với hơn 200 cuộc họp chính thức, 45 cuộc họp riêng, hơn 500 cuộc họp báo và hàng nghìn cuộc phỏng vấn.

Năm 1971, phái đoàn do bà Nguyễn Thị Bình dẫn đầu đưa ra kế hoạch 7 điểm, trong đó Mỹ phải rút hết quân và thả tù binh; chính quyền Sài Gòn từ chức, nhường chỗ cho chính quyền mới sẵn sàng bàn bạc với Chính phủ Cách mạng lâm thời để lập ra Chính phủ hòa hợp dân tộc.

Giữa năm 1971, truyền hình Pháp tổ chức cuộc họp báo ở hai đầu Paris và Washington, có 20 nhà báo tham gia, phần lớn ủng hộ Mỹ, một phần người Pháp thì trung lập. Gần 2 tiếng đồng hồ căng thẳng dưới ánh đèn sáng chói của trường quay, một mình bà Bình bình tĩnh đối đáp, đàng hoàng, mạnh mẽ nhưng hòa nhã, nêu rõ thiện chí muốn tìm giải pháp chính trị, chấm dứt đau khổ của nhân dân và kiên quyết đến cùng vì tự do, độc lập và sự thống nhất thiêng liêng của đất nước.

Về sự kiện này, bà Nguyễn Thị Bình đã chia sẻ trong hồi ký: "Kết thúc họp báo, tôi thở phào vì đã hoàn thành một nhiệm vụ phức tạp. Đồng chí Xuân Thủy điện thoại khen: "Cô rất dũng cảm". Nhiều bạn Pháp, nhất là các bạn nữ thì gọi điện hoan hô, coi đây là một thành công quan trọng. Nhiều ngày sau, báo chí còn tiếp tục nói đến sự kiện này".

Hình ảnh bà đứng giữa 20 nhà báo được báo chí Quốc tế khi ấy ví là "bóng hồng khiêu vũ giữa bầy sói". Bà kể, hồi đó bà được yêu cầu không được mang theo phiên dịch, một mình bà trả lời trong cuộc phỏng vấn. Lúc đó, bà tự nói với mình rằng: "Nhiệm vụ nào cũng phải cố gắng, phải bình tĩnh để chiến đấu".

Bà nói: "Trong đàm phán, họ có quyền hỏi, mình có quyền trả lời. Là người trả lời phỏng vấn thì bản thân mình phải có lập trường vững chắc, trả lời thế nào để họ tâm phục khẩu phục, hiểu rõ hơn cuộc chiến đấu chính nghĩa của dân tộc mình, đó mới là điều quan trọng".

Có lần, một nhà báo phương Tây hỏi: "Bà có ở Đảng Cộng sản không?". Bà trả lời ngay lập tức: "Tôi thuộc Đảng yêu nước". Câu trả lời thông minh ấy đã khiến nhà báo kia phải im bặt. Hoặc có lần, có nhà báo hỏi: "Có quân đội miền Bắc ở miền Nam không?". Bà Bình trả lời: "Dân tộc Việt Nam là một, người Việt Nam ở Bắc cũng như ở Nam đều có nghĩa vụ chiến đấu chống xâm lược". Lần khác, Nhà báo hỏi: "Vùng giải phóng ở đâu?". Bà Bình dứt khoát: "Nơi nào Mỹ ném bom, bắn phá thì đó chính là vùng giải phóng của chúng tôi. Nếu không tại sao Mỹ lại phải ném bom?".

Đầu năm 1972, bà được chỉ thị đưa ra tuyên bố hai điểm: Mỹ rút quân và lập ở miền Nam Chính phủ hòa hợp dân tộc ba thành phần gồm Chính phủ cách mạng lâm thời, chính quyền Sài Gòn và thành phần thứ ba.

Khi Mỹ huy động máy bay B52 ném bom Hà Nội cuối năm 1972, bà Bình về Hà Nội thăm phố Khâm Thiên bị tàn phá và hai con nhỏ đang sơ tán tại thị xã Hưng Yên. Ngày 21/1/1973, trở lại Paris, bà Bình mở ngay cuộc họp báo, tuyên bố: "Chỉ có một nước Việt Nam, chỉ có một dân tộc Việt Nam và Chính phủ Cách mạng lâm thời là đại diện của nhân dân miền Nam".

Thắng lợi quân sự liên tục trên chiến trường đã tạo cơ hội cho các nhà đàm phán của Việt Nam buộc đối phương chấp nhận những điều khoản cơ bản cần có để tiến tới ký Hiệp định Paris ngày 27/1/1973 về chấm dứt chiến tranh, lập lại hòa bình ở Việt Nam.

"TÔI LÀ NGƯỜI HẠNH PHÚC"

Trong cuốn hồi ký "Gia đình, bạn bè và đất nước", bà Nguyễn Thị Bình đã chia sẻ về chuyện tình của bà với ông Đinh Khang - người bạn đời và cũng là mối tình đầu của bà. Tình yêu khởi nguồn từ những buổi chiều trên sân bóng rổ ở Phnom Penh (Campuchia), khi bà mới 16 tuổi. Chàng kỹ sư trẻ Đinh Khang, nhanh nhẹn, giỏi từ bóng bàn, bóng chuyền đến bóng rổ, sớm chiếm trọn trái tim cô gái trẻ.

Những năm tháng kháng chiến chống Pháp, ông bà hoạt động cách mạng mỗi người một nơi. Suốt 9 năm xa cách, cuối năm 1954, họ đã có một đám cưới giản dị ở số 2 Đinh Lễ (Hà Nội), chỉ vài đĩa bánh kẹo, chén chè nhưng ấm áp bởi lời cha bà chúc "đầu bạc răng long" và chủ hôn là Bộ trưởng Lao động Nguyễn Văn Tạo, để rồi sau đó bà phải trở lại Sài Gòn hoạt động.

Thời điểm trước khi lên đường tham gia đàm phán Paris, bà gọi điện cho chồng từ trường Công binh ở Bắc Giang về gặp. 

Khi bà bối rối không biết nói thế nào thì chồng động viên "em có việc phải làm, cứ yên tâm đi, các con đã có anh lo".

Vợ chồng bà Bình từng có "nguyện vọng đơn giản mà tha thiết" là sau khi nghỉ hưu sẽ dành thời gian chăm sóc nhau tốt hơn, cùng nhau đi du lịch. Nhưng rồi một ngày mùa đông năm 1989, tất cả đã khép lại khi ông Đinh Khang trút hơi thở cuối cùng. Bà chia sẻ trong hồi ký của mình: "Từ nay, tôi không còn có người để có thể thổ lộ mọi suy nghĩ, tâm tư, thắc mắc, để nhận được những lời khuyên, những lời an ủi mà tôi cần. Cuộc đời là vậy, biết làm sao".

Sau tất cả những đau thương và mất mát, bà bình tâm viết trong cuốn hồi ký: "Tôi là người hạnh phúc. Tôi đã lấy được người mình yêu và đó cũng là mối tình đầu. Vì công tác, anh Khang và tôi thường xa nhau. Nhưng tình nghĩa giữa chúng tôi đã giúp tôi đứng vững và hoàn thành nhiệm vụ".

TRONG KHÓ KHĂN SẼ LUÔN CÓ THUẬN LỢI

Sau khi về hưu, bà Nguyễn Thị Bình vẫn bận rộn với vai trò Chủ tịch Quỹ bảo trợ trẻ em Việt Nam; Quỹ giải thưởng Kovalevskaya, Quỹ văn hóa Phan Châu Trinh; Quỹ Hòa bình và Phát triển Việt Nam… "Những năm gần đây, sức khoẻ không cho phép đi làm nữa nhưng hằng ngày bà vẫn đọc sách báo, xem ti vi để theo dõi tin tức, thời sự", nhà giáo Mai Thục Trinh, người con dâu của bà Nguyễn Thị Bình chia sẻ với chúng tôi.

Trong câu chuyện với chúng tôi, Nguyên Phó Chủ tịch nước Nguyễn Thị Bình gọi chúng tôi là "cháu" và xưng "bà" rất trìu mến, gần gũi như người trong nhà. Bà kể rằng, ở Hội nghị Paris ngày đó, hay nhân dân các nước mà bà đã đến thăm, họ rất cảm phục dân tộc Việt Nam - một nước nhỏ nhưng đã anh hùng đứng lên chống lại đế quốc Mỹ và kiên trì chiến đấu dành thắng lợi.

"Vì thế, ngày nay, các cháu có điều kiện thuận lợi hơn thì phải tiếp tục phấn đấu để xây dựng và bảo vệ tổ quốc ngày một vững mạnh hơn, nhất là trong bối cảnh tình hình thế giới đang rất phức tạp. Khi đất nước bước vào kỷ nguyên mới, chúng ta phải mở rộng quan hệ với các nước trên thế giới để cùng nhau phát triển. Giới trẻ phải nâng cao trình độ mọi mặt từ chính trị, kinh tế, xã hội, nhất là trình độ khoa học kỹ thuật", bà dặn dò thế hệ trẻ.

Khi chúng tôi bày tỏ sự cảm phục trước hình ảnh "khiêu vũ giữa bầy sói" của bà năm xưa, bà khiêm tốn nói: "Công việc cũng nặng nề nhưng trong khó khăn sẽ luôn có thuận lợi". Bà rất mừng khi thế hệ trẻ hôm nay đạt nhiều thành tích trong các kỳ thi Quốc tế và mong rằng giới trẻ sẽ không ngại khó, ngại khổ, tiếp tục phấn đấu để đưa đất nước lên tầm cao mới.

Chia tay chúng tôi, người đàn bà "thép" nở nụ cười và vẫy tay chào khiến chúng tôi không khỏi liên tưởng đến nụ cười rạng rỡ cùng cánh tay vẫy chào đầy bản lĩnh, tự tin bà khi tới Paris tham dự phiên họp chuẩn bị cho Hội nghị Paris bốn bên ngày 4/11/1968; vẫn là nụ cười ấy, phong thái ấy, bà vẫy tay chào đoàn người biểu tình phản đối chiến tranh Việt Nam tại quảng trường Trafalgar ở London (Anh) trên đường bà trở lại Paris ngày 7/4/1969… Và lời dặn dò của bà sẽ luôn khắc ghi trong mỗi chúng tôi: "…trong khó khăn sẽ luôn có thuận lợi…"

--------

Tài liệu tham khảo:

- Hồi ký Gia đình, bạn bè và đất nước (NXB Chính trị quốc gia Sự thật)

- Sách Tấm lòng với đất nước (NXB Chính trị quốc gia Sự thật)