Tổ truyền thông cộng đồng ở bản Rào Tre (xã Hương Liên, huyện Hương Khê, Hà Tĩnh) được thành lập năm 2022, trở thành "cầu nối" quan trọng giúp đồng bào dân tộc Chứt nâng cao nhận thức, thay đổi nếp nghĩ, cách làm.

Từ chỗ sống khép kín với nhiều hủ tục như tảo hôn, hôn nhân cận huyết hay quan niệm trọng nam khinh nữ, người Chứt nơi đây đang từng bước xây dựng một cuộc sống mới văn minh, tiến bộ - bắt đầu từ chính những buổi tuyên truyền nhỏ nơi nhà văn hóa bản.

Tổ truyền thông cộng đồng: Điểm tựa cho sự thay đổi

Bản Rào Tre là một bản làng đặc biệt, được thành lập cách đây hơn 30 năm khi bộ đội phát hiện đồng bào dân tộc Chứt sinh sống trên những cánh rừng Trường Sơn và vận động họ về sống tập trung ven sông Ngàn Sâu. 

Sự chuyển mình từ tập quán săn bắt hái lượm sang sản xuất đã đặt ra nhiều thách thức cho bà con, khi họ chưa quen với việc sản xuất lúa nước hay chăn nuôi. Trong bối cảnh đó, sự hỗ trợ từ Hội Phụ nữ, bộ đội và chính quyền địa phương đã đóng vai trò vô cùng quan trọng trong việc giúp bà con ổn định cuộc sống.

Mô hình "Tổ truyền thông cộng đồng" được triển khai tại bản Rào Tre từ năm 2022, trong khuôn khổ Dự án 8 "Thực hiện bình đẳng giới và giải quyết những vấn đề cấp thiết đối với phụ nữ và trẻ em", thuộc Chương trình Mục tiêu Quốc gia dành cho vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi.

Bà Trần Thị Hường, Chủ tịch Hội LHPN xã Hương Liên, chia sẻ rằng việc thành lập tổ truyền thông là để tuyên truyền cho các em trong độ tuổi thanh thiếu niên cũng như toàn thể bà con dân bản thực hiện tốt các nhiệm vụ, đặc biệt là phòng tránh các tệ nạn xã hội, tảo hôn và hôn nhân cận huyết thống. Đây là những vấn đề nổi cộm trong cộng đồng người Chứt ở bản Rào Tre trước đây.

Tổ truyền thông cộng đồng tại bản Rào Tre được đánh giá là một mô hình rất đúng đắn, kịp thời và có ý nghĩa sâu sắc đối với đồng bào dân tộc nơi đây. Điều này càng trở nên cần thiết hơn khi bản Rào Tre là địa bàn sinh sống duy nhất của đồng bào dân tộc thiểu số ở xã Hương Liên, lại nằm ở vùng sâu, vùng xa, đi lại khó khăn. Những đối tượng xấu có thể lợi dụng điều kiện địa lý này để tuyên truyền những vấn đề không tốt.

Tổ truyền thông cộng đồng là nơi tập hợp những người có uy tín trong bản, đóng vai trò nòng cốt trong công tác tuyên truyền tại địa phương. Từ khi được thành lập, ông Nguyễn Xuân Mận – Bí thư Chi bộ bản Rào Tre kiêm cán bộ cắm bản, Tổ trưởng Tổ truyền thông cộng đồng – cùng các thành viên đã tham gia nhiều lớp tập huấn do Hội Phụ nữ các cấp tổ chức. Thông qua đó, các thành viên được trang bị kiến thức sâu hơn về chính sách, pháp luật và các nội dung liên quan đến bình đẳng giới, góp phần nâng cao hiệu quả truyền thông trong cộng đồng.

Bà Hồ Thị Kiên, người dân tộc Chứt, hiện là Trưởng bản bản Rào Tre kiêm Tổ phó Tổ truyền thông cộng đồng. Thời gian qua, bà cùng các thành viên trong tổ đã tích cực triển khai các buổi sinh hoạt, tuyên truyền tại cộng đồng. Do nhiều em trong bản học nội trú xa nhà, mỗi tháng tổ chỉ tổ chức được 1-2 buổi, chủ yếu vào đầu tháng. Nội dung tập trung vào tuyên truyền phòng tránh tảo hôn, hôn nhân cận huyết, bạo lực học đường, quan hệ tình cảm sớm ở tuổi vị thành niên; đồng thời nhấn mạnh bình đẳng giới, xây dựng gia đình hạnh phúc và phòng chống bạo lực gia đình.

Theo bà Kiên, nhờ các buổi tuyên truyền được duy trì đều đặn, nhận thức của người dân trong bản đã có nhiều chuyển biến tích cực. Những vấn đề từng tồn tại dai dẳng như bạo lực gia đình, hôn nhân cận huyết hay tình trạng ly hôn đã giảm rõ rệt. Đặc biệt, phụ nữ Chứt – trước đây vốn cam chịu, ít khi dám lên tiếng - nay đã bắt đầu biết tự bảo vệ mình, mạnh dạn chia sẻ và đấu tranh trước những bất công trong gia đình và xã hội.

Với vai trò là người đứng đầu bản và là phụ nữ dân tộc thiểu số, bà Kiên thấu hiểu phong tục, tập quán địa phương nên dễ dàng tiếp cận, vận động và thuyết phục bà con. Chính uy tín cá nhân, cùng với sự kiên trì và gương mẫu trong hành động, đã giúp bà tạo dựng được niềm tin trong cộng đồng. "Tôi luôn tự nhủ phải là tấm gương cho bà con noi theo. Khi mình nói được, làm được thì mới thực sự thay đổi được nhận thức cộng đồng", bà Kiên chia sẻ.

Nước mắt tủi cực âm thầm rơi giữa đại ngàn

Những hoạt động của Tổ truyền thông cộng đồng đã mang lại nhiều chuyển biến tích cực cho bản Rào Tre. Nhận thức của người dân, đặc biệt là giới trẻ, thanh thiếu niên, đã được nâng lên rõ rệt. Ông Nguyễn Xuân Mận nhận thấy rằng trước kia, tình trạng yêu đương sớm, kết hôn cận huyết thống còn tồn tại, nhưng giờ đã giảm nhiều. Thanh niên có ý thức hơn về việc lập gia đình, không còn kết hôn bừa bãi như trước.

Bà Trần Thị Hường cũng khẳng định, đến thời điểm này, một số đồng bào đã có sự thay đổi và hiểu biết hơn so với trước đây. Bà con đã biết cách sản xuất, biết quét dọn nhà cửa gọn gàng sạch sẽ. Đặc biệt, nạn tảo hôn đã giảm hẳn, trẻ em trong độ tuổi đi học vẫn được đến trường. Ngay cả những hộ gia đình từng có định kiến nặng nề về việc tảo hôn cũng dần có sự thay đổi nhận thức. Tình trạng bạo lực gia đình và hôn nhân cận huyết cũng giảm thiểu rõ rệt. 

Đánh giá về mô hình Tổ truyền thông cộng đồng, ông Bạch Đình Thiết, Bí thư Đảng ủy xã Hương Liên – nhấn mạnh đây là một sáng kiến hiệu quả, phù hợp với đặc thù vùng đồng bào dân tộc thiểu số. Nhờ mô hình này, công tác tuyên truyền về bình đẳng giới và phòng chống bạo lực gia đình đã đi vào chiều sâu, đến được tận từng hộ dân, từng nhóm đối tượng. Các thành viên trong tổ – là những người có uy tín, am hiểu văn hóa bản địa – đã góp phần quan trọng trong việc truyền tải thông tin một cách gần gũi, dễ tiếp nhận.

Thông qua hoạt động của tổ, nhiều hủ tục như hôn nhân cận huyết, bạo lực gia đình đã dần bị loại bỏ, nếp sống văn minh được hình thành. "Tổ truyền thông cộng đồng không chỉ tuyên truyền thay chính quyền, mà còn tạo dựng niềm tin trong nhân dân. Nhờ đó, nhiều thói quen, tập tục lạc hậu từng ăn sâu vào đời sống người Chứt nay đã dần được thay đổi", ông Thiết khẳng định.

Một trong những hủ tục từng ám ảnh cuộc sống của phụ nữ Chứt là tập quán sinh nở vô cùng khắc nghiệt. Khi đến ngày vượt cạn, người phụ nữ phải tự lo liệu mọi thứ: từ nước uống, thức ăn đến cả việc chuẩn bị củi đốt - mà nhất định phải là củi tươi để tự khô, tuyệt đối không được dùng củi khô hay đã bị cháy, vì bị coi là điều cấm kỵ. "Nghe cái bụng đau đau là tìm vào vạt rừng nào thật vắng, không có ai qua lại. Chỗ vượt cạn là hai tấm ni lông: một lót chỗ nằm, một treo trên đầu che nắng, mưa," một người dân nhớ lại.

Suốt mười ngày, sản phụ phải ở lại một mình trong rừng sâu, không ai chăm sóc, không một lời thăm hỏi. Chỉ khi đủ thời gian kiêng cữ, họ mới được trở về nhà. Mỗi lần sinh nở là một cuộc chiến với đói rét, bệnh tật và cô quạnh. Và sau mỗi đứa trẻ chào đời là những giọt nước mắt tủi cực âm thầm rơi giữa đại ngàn - cho một phận người nhỏ bé phải gánh chịu thiệt thòi chỉ vì những hủ tục vô lý.

Chị Hồ Thị Khuyên (27 tuổi, dân tộc Chứt) chia sẻ rằng, việc tham gia các buổi tuyên truyền và tập huấn đã mang lại cho chị nhiều kiến thức bổ ích, giúp cải thiện đáng kể cuộc sống gia đình. Nhờ đó, chị hiểu rõ hơn về quyền lợi của phụ nữ trong gia đình, biết cách tự bảo vệ bản thân, chăm sóc con cái và xây dựng nếp sống gọn gàng, văn minh. Đồng thời, chị cũng chủ động hơn trong việc học hỏi và áp dụng các phương pháp phát triển kinh tế hộ gia đình.

Trong đời sống hôn nhân, tuy không tránh khỏi những lúc mâu thuẫn, nhưng nhờ những kỹ năng được trang bị, chị đã biết cách kiềm chế cảm xúc, lắng nghe và chia sẻ với chồng, giữ cho gia đình luôn hòa thuận. Con trai út của chị, sinh năm 2021, hiện được chăm sóc đầy đủ, được đến trường đúng độ tuổi và tiêm chủng theo quy định.

Từ chính trải nghiệm của mình, chị Khuyên bày tỏ mong muốn các lớp tập huấn sẽ được tổ chức thường xuyên và đa dạng hơn, đặc biệt là cung cấp thêm hướng dẫn cụ thể về các mô hình phát triển kinh tế phù hợp với điều kiện của người dân tộc thiểu số. Theo chị, đó là chìa khóa để phụ nữ Chứt có thêm cơ hội cải thiện đời sống và thoát nghèo một cách bền vững.

Dù cuộc sống của người dân Rào Tre vẫn còn không ít khó khăn, từ điều kiện sản xuất thiếu thốn đến sinh kế còn bấp bênh, nhưng mô hình Tổ truyền thông cộng đồng đã nhận được sự đồng thuận và tin tưởng lớn từ bà con. Những người như ông Nguyễn Xuân Mận thường xuyên đến từng hộ gia đình để vận động, lắng nghe, trao đổi trực tiếp và kịp thời can thiệp khi có mâu thuẫn hay dấu hiệu bạo lực xảy ra.

Không chỉ có nam giới, phụ nữ trong tổ như bà Hồ Thị Kiên cũng thể hiện vai trò tích cực và tận tâm. Bà sẵn sàng bỏ tiền túi giúp người bệnh đi viện, hỗ trợ bà con làm giấy tờ, thậm chí đưa đỡ sinh nở khi cần. Chính sự gần gũi, trách nhiệm và gương mẫu ấy đã tạo nên niềm tin vững chắc trong lòng cộng đồng.

Thực tế cho thấy, mô hình Tổ truyền thông cộng đồng tại bản Rào Tre không chỉ cung cấp những kiến thức, kỹ năng sống cần thiết mà còn đóng vai trò là cầu nối gắn kết cộng đồng, thay đổi nhận thức và từng bước loại bỏ những hủ tục lạc hậu đã tồn tại lâu đời. 

Nhìn những nụ cười rạng rỡ của người dân Rào Tre hôm nay, có thể tin rằng hành trình lan tỏa tri thức và nâng cao nhận thức đang mang lại những chuyển biến tích cực và bền vững, mở ra tương lai tươi sáng hơn cho đồng bào dân tộc Chứt giữa đại ngàn Trường Sơn.